Empe, Gelderland

De afgelopen weken waren een rollercoaster op Erve Kiekebos, zowel qua activiteiten als qua emoties. Sinds eind oktober wordt hard gewerkt aan de aanleg van een natuurvriendelijke oever bij de beek die over het terrein stroomt. In de komende jaren laten we hier de natuur haar gang gaan. Deze natuurvriendelijke oever wordt een corridor, een verbindingszone tussen verschillende natuurgebieden in de buurt. Zie het maar als een soort ‘snelweg’ voor insecten, vogels, zoogdieren en amfibieën. Dus niet alleen goed voor ons en voor onze gewassen, maar ook voor de omgeving.

Als ik door mijn wimpers tuur, zie ik voor me hoe het uiteindelijk gaat worden. Maar zodra ik mijn ogen opendoe, zie ik de realiteit: een grote rupskraan en twee kiepwagens versjouwen 5000 kuub grond. Het gewicht van de machines laat sporen achter in de bodem. Zichtbaar én onzichtbaar. En dat steekt. Want afgelopen jaren hebben we juist met enorm veel aandacht voor die bodem gezorgd.

Het zet me ook aan het denken over de impact die deze operatie heeft op onze omgeving, de mensen die hier al generaties lang werken en wonen. Dat gaat verder dan de zichtbare kenmerken in het landschap. De impact van dit grondwerk is van een andere orde van grootte dan het besluit om het aantal koeien drastisch te verlagen of een stuk grasland om te ploegen. Zelfs de aanplant van de jonge bomen later deze herfst vallen hierbij in het niet.

Als je je hele leven op dit stuk grond hebt gewerkt en geleefd, dan raakt de grijparm van die kraan niet alleen de bodem, maar ook je hart. Daar heb ik in de afgelopen weken bijzondere gesprekken over gevoerd. Het is dan moeilijk om voor te stellen hoe het er over 5 of 20 jaar uit zal zien. Wat nu overheerst is vooral het gevoel van loslaten van het bekende. En het verdriet dat daarbij komt kijken.

Onlangs schreef NRC-journalist Wouter van Noort in zijn nieuwsbrief over de bloementeelt dat verandering soms voelt als ‘hospice-werk’. Net zoals je een afscheid eervol wilt laten verlopen, zou dat ook moeten gelden voor het stoppen met een bepaalde manier van werken. Dat aspect – oog hebben voor verdriet, verlies en de machteloosheid van degenen die de oude situatie hebben opgebouwd – is cruciaal voor een gezonde overgang.

Wat ik heb geleerd, is dat het verleidelijk is om vooral oog te hebben voor de positieve reacties van de supporters. Maar net zo belangrijk is het om stil te staan bij het rouwproces van degenen die het verhaal tot nu toe hebben vormgegeven. De verandering is misschien onafwendbaar, maar laten we de generaties die voor ons kwamen, niet uit het oog verliezen.

Dit is overigens niet de eerste keer dat het landschap hier ingrijpend verandert. Wat nu grasland is, was ooit een rabattenbos. Verandering hoort bij het leven. Uiteindelijk zal de natuur haar werk doen en zal de oever over een aantal jaar de belangrijke ecologische ader zijn die we nu voor ogen hebben. Sterker nog, over een aantal jaar weten we niet beter en is het niet meer weg te denken uit het landschap.

Jaap Fris, boer op Erve Kiekebos