“
Initiatiefneemster Marieke v IJssel van de GeluksRoute 2013 Leiden strikte me om in mijn woning in hartje middeleeuws Leiden jullie filosofisch en interactief wat over geluk te vertellen: wat het is, hoe we het krijgen, verliezen, vasthouden en hoe ook mijn eigen leven een toonbeeld dan wel het tegendeel van geluk lijkt. En of, zei ze, de antropologische artefacten, schilderijen en vele boeken in m’n huis daarvan een illustratie zijn en wat wij zo kunnen leren van de blijheid, fierheid en het vanuit het hart leven van Afrikanen (hun energie werkt aanstekelijk, ik voel me gelukkig in Afrika). En in hoeverre Martin Luther King en Gandhi (met zijn ‘My life is my message’ of ‘Be the change you want to see’) een deel van mijn geluk zijn gaan vormen, en niet te vergeten naast diens ahimsa ook zijn soul force, dus zielskracht, als middel om moedig in het leven te staan en geen slapende geest te hebben, zoals bij velen volgens hem het geval zou zijn.” Een BlijNieuwslezersbijdrage van een bijzonder artikel van Hans Feddema (antropoloog, publicist, vredesactivist en initiatiefnemer van het Filosofisch Cafe Leiden) dat we met zijn toestemming mochten plaatsen.
Is de moderne mens ongelukkig?
Ik zal hierna geluk proberen te definiëren, maar wil nu reeds kwijt dat de moderne mens ongelukkig is. Dit omdat hij de verbinding kwijt is geraakt met het universum en met zijn ziel. Veel wijst erop dat hij zich louter vereenzelvigt met de materie, het uiterlijke of met zijn brein, waardoor in de keus tussen gelijk hebben en gelukkig zijn het eerste hoger scoort dan het laatste. Gelijk willen hebben kom ik veel tegen in vooral het Westen, waar het status geeft en waar wel gezegd wordt dat je met geluk ‘niets kunt kopen’. Het laatste is onzin omdat, zoals onderzoeken aantonen, gelukkige mensen bijvoorbeeld veel gezonder en ook minder vatbaar zijn voor virussen dan ongelukkige mensen. Naast geluk en gelijk willen hebben is er ook nogzin, die wellicht tot uiting komt in het schilderij van twee vrouwen in de dialooghouding van echt naar elkaar luisteren en in het ingelijste citaat van Einstein aan de wand, dat er niet soms of nooit een wondertje gebeurt, maar dat “alles in het leven een wonder is”.
Bosjesmannen over Zin
Zin? Ja iets wat we ook kunnen leren van Bosjesmannen in Botswana, waar ik antropologisch onderzoek deed. Zij maken onderscheid tussen de Grote en de Kleine Honger. De laatste luistert naar de maag, wil eten, en de Grote Honger is het verlangen naar zingeving en betekenis. Het volgende gedicht, opgetekend door Laurens van der Post, getuigt daarvan:
Er is niets mis met zoeken naar geluk (…) maar de zieke vindt pas werkelijk troost bij iets wat veel meer reikwijdte heeft dan geluk en ongeluk. En dat is zin. Wanneer de zin van iets duidelijk wordt, krijgt alles een ander aanzien (…) Als wat jij doet voor jou zin heeft, is het niet meer belangrijk of je gelukkig of ongelukkig bent: je bent tevreden – in de geest ben je niet alleen – en je behoort tot een groter geheel.
Tevredenheid hoor ik hier als woord. Ik schreef onlangs het artikel ‘Wees vooral tevreden met je Zelf’. Ik deel het graag uit met voorts twaalf tips om positief te denken en een Morgengroet, een oude Quakertekst gevonden bij een ruïne en gericht op positief-zijn en de kracht van ‘in vertrouwen leven’, zoiets als go with the flow. Bosjesmannen zeiden in bovenstaande tekst dat je in de ‘geest niet alleen bent’, dus contact hebt met de Oerbron waar je vandaan komt, maar waarmee de moderne mens het contact kwijt lijkt te zijn, wat een gevoel van afgescheidenheidgeeft. Iets wat we krampachtig proberen te compenseren door liefde van de ander te willen hébben, vergetend dat liefde in onszelf zit. De ander door dat gevoel van afgescheidenheid krampachtig te willen bezitten, maakt vaak nog eenzamer en is tevens een oorzaak van leegte, die ik vrij veel tegenkom en soms ook op de gezichten in de trein lees. Dat gevoel van ‘afgescheiden’ te zijn, geeft bovendien zelfafwijzing. Op zijn minst je klein voelen of ‘schuldig’, zoals sommige kerken wel indirect hebben bevorderd, ook door religiositeit, waar op zich niets mis mee is, soms of vaak met moralisme of fatsoensrakkerij te hebben verward of vereenzelvigd. Moralisme scheidt en liefde verbindt, zeg ik dan maar als antwoord. Je schuldig en je dus ook vaak klein voelen, maakt niet gelukkig.
We zijn niet klein, maar hebben grote Kracht in onszelf
Wij mensen zijn net als de wereld verschijningen van het goddelijke – niet klein. We hebben (zie de gevleugelde uitspraak van Mandela over wat onze grootste angst is) juist grote Kracht in onszelf, goddelijkheid in wezen, wat Gandhi zielskracht noemde. Punt is alleen dat we die vaak toegedekt hebben bij ons, of dat we die vergeten zijn, ook door de ‘programmering’ na onze geboorte of doordat we overleven veel meer accent gaven dan leven en genieten of belangrijker: door bij de vele keuzen die we maken op ons pad alleen luisteren naar onze luide ego-stem en de zachte stem van de innerlijke (goddelijke) leiding in ons vaak negeren. Op het belang van zelfliefde – die niets met egoïsme te maken heeft, op het belang van zelfkennis (Socrates wees er op, net als een gnostische geschrift van Thomas: “Wie zichzelf niet kent, kent ook God niet”) en op de vraag of we ons gelukkig kunnen denken via de Kracht van de geest of de Kracht van de gedachte, dit mede nu we via de kwantumfysica weten dat alles Energie en Bewustzijn is – kom ik nog terug. Ook op de vraag of het voor geluk van belang is onze bliss (‘missie’) te volgen of te ontdekken, want velen zijn die vergeten. Tevens of contact hebben met onszelf en in het Nu te leven voor geluk van belang is.
Wat te verstaan onder geluk?
Nu eerst de vraag wat te verstaan onder geluk. Er zijn diverse definities, ook al kunnen velen zich ook vinden in het ‘je-weet-wel-wat-ik-
Ik onderscheid bij de mens vier bestaansniveaus, naast de twee genoemde ook een lichamelijke en een mentaal. Ik heb het plan tot het schrijven van een essay erover, maar wil al kwijt dat in onze cultuur het emotionele bestaansniveau – dus hoe met onszelf en met anderen om te gaan – wat wordt verwaarloosd, ook op scholen, met alle gevolgen van dien, ook voor ons geluk. Ik zie geluk als ervaren welzijn. Freud noemt geluk lieben und arbeiten en Aristoteles uiting van de ziel in bewuste handelingen. De Grieken hanteerden voor geluk het woord eudaimonia, dat je kunt vertalen als door de goddelijke demon of innerlijke stem ingefluisterde ‘gelukzaligheid’ – geluk dus als potentiële mogelijkheid in onszelf vanuit onze ziel. Alle mensen zouden volgens Freud streven naar geluk. Dat zou een impuls kunnen zijn vanuit onze ziel, dus het goddelijke, of wat Carl Gustav Jung het Collectief Onbewuste noemt. Freud zegt dat laatste er niet bij, maar meent wel dat mensen gelukkig willen zijn of blijven, geluk willen ervaren en pijn of onbehagen wegdrukken. Pascal noemt geluk zelfs de drijfveer van elke activiteit. Maar geluk als innerlijk ervaren welzijn, zoals ik het zelf kort omschreef, kun je ook zien als gevoelservaring van vreugde en tevredenheid, of als een gevoel van dankbaarheid voor het leven. Blij, liefdevol en dankbaar (proberen te) zijn, ziedaar de laatste jaren, hoor ik van derden, items in mijn opereren, ook in mijn tweets. In al mijn mails die ik uitstuur zijn, er nu twee zinnen voorgedrukt: ‘Wie een glimlach uitzendt, krijgt die terug’ en ‘De magie van dankbaarheid doet je leven veranderen’. En mijn bijna dagelijkse affirmaties begin ik ook met dankbaarheid, iets wat een enorme energetische kracht geeft of blij en gelukkig maakt.
Geluk is vooral een state of mind.
Het aangekondigd motto bij de route van mijn kant was ‘Geluk is een state of mind’ en geluk najagen is ‘op zoek zijn naar iets wat we al hebben in ons binnenste’, net als liefde. Is dat zoeken niet een beetje bijten in eigen staart? Kunnen we überhaupt wel werken aan ons eigen geluk, ook omdat erfelijke aanleg en uiterlijke omstandigheden, zoals uit onderzoeken blijkt, tevens factoren van geluk kunnen zijn naast onze mind en bewust gedrag? Erfelijkheid speelt mee, maar opvallend in de onderzoeken is dat slechts 15 procent van de variatie in geluksniveau voortkomt uit verschil in leefomstandigheden, dat het niet echt uitmaakt of je mooi, lelijk, rijk, arm, gezond of minder gezond, single dan wel gehuwd bent of dat die hooguit tijdelijk van invloed zijn. Ons denken en ons bewust gedrag is daarentegen wel een grote sleutel tot geluk. Eerder door mij gemaakte opmerkingen over bijvoorbeeld het volgen van je bliss (missie) in onze pelgrimstocht in de wereld, over zelfkennis, innerlijke vernieuwing, je gelukkig kunnen denken, de kracht van de geest, zelfliefde, positief denken, innerlijke kracht en leven in vertrouwen, lijken dan ook wezenlijker voor geluk dan we vaak denken.
Geluk een werkwoord?
Voordat ik daaraan nog een paar woorden aan wijd, nog even dat het geen zonde van de tijd is om aan zichzelf te werken, ook in de zin dat het niet vreemd is om zich in te spannen om zichzelf emotioneel en spiritueel in balans te hebben, integendeel, dat het juist goed is ons geluk te zien als een werkwoord. Uit onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat gelukkige mensen veel evenwichtiger, socialer en optimistischer in het leven staan dan ongelukkige mensen. Natuurlijk kunnen ook de gelukkigste mensen stress en crises hebben of emotioneel zijn, maar hun reacties worden dan toch ook vaak gekenmerkt door evenwicht en innerlijke kracht. Ze geven vaak ook blijk van een flexibeler omgaan met tegenslag.
De joods-Oostenrijkse filosoof Victor Franckl, die een concentratiekamp overleefde, zag hoe mensen die hun innerlijke kracht verloren, er snel stierven in hun barakken. Zijn stelling is dat het altijd je laatste vrijheid is je eigen houding te bepalen binnen een reeks van omstandigheden, en ook dat het niet ‘Wille zur Macht’ (Adler) of ‘Wille zur Sex’ (Freud) , maar ‘Wille zum Sinn’ is wat de mensen drijft, dus betekenis te hebben (in overeenstemming met je missie). Follow your bliss, zegt mythenkenner Joseph Campbell, en je bent gelukkig.
Geluk heeft, zoals gezegd, ook gunstige neveneffecten. Behalve evenwichtiger, lichamelijk gezonder en innerlijke krachtiger, zijn gelukkige mensen vaak ook vriendelijker en meer liefdevol. Geen wonder dat Zwitserland vergroting van welzijn of geluk zich ten doel stelt en Bhutan het ‘bruto nationaal geluk’ zelfs belangrijker vindt dan het bruto nationaal product.
Gebrek aan eigenwaarde een vloek voor de mensheid
Ten slotte spits ik me samenvattend nog wat toe op de vraag hoe we ons geluk kunnen versterken, of liever hoe we ons gelukkig kunnen denken via ons bewustzijn. Ik mag dan antropoloog zijn, maar ben de laatste tijd meer ook het belang van psychologie gaan inzien, vooral de Jungiaanse, de cognitieve en de positieve psychologie. Daarin wordt niet alleen aandacht gevraagd voor erkenning en heling van onze schaduwen, maar ook voor het focussen op de bronnen van echt geluk, zoals een zinvol doel te hebben (ook een hoger doel of je missie in het leven), je sterke punten uit te bouwen en innerlijk te groeien via zelfheling en (zelf)vergeving. Dit in plaats van ons te richten op de zwakten van anderen via oordelen, veroordelen cynisme en projecteren, laat staan boosaardig roddelen. Wordt magiër van je eigen leven, adviseer ik, werk aan zelfvertrouwen en houd van jezelf, wat geen egoïsme is, want zonder zelfliefde kun je anderen niet echt liefhebben. Gebrek aan eigenwaarde is een vloek voor de mensheid, leidt tot projectie en indirect soms tot oorlog.
Waar je op focust, word je
Mijn advies is nogmaals: houd van jezelf en wees een actieve speler in het leven, liefdevol en vriendelijk. De attitude is daarbij met een parafrasering van een uitspraak van John F. Kennedy: ‘Van belang is niet wat het leven jou brengt, maar wat jij het leven brengt’. Word je weer bewust van je missie, die je ziel zich heeft gesteld voorafgaand aan je incarnatie. Ook omdat anders je ziel tijdens het leven wel gaat protesteren, wat vaak het tegendeel van geluk brengt. Lach, wees geïnspireerd, blij en dankbaar voor het leven. Het universum versterkt dat via de kosmische Wet van de Aantrekking. Nu bewustzijn de grondleggende kracht van het universum lijkt en volgens de kwantumfysica alles in wezen energie, bewustzijn en informatie is, iets wat de Veda’s al hadden ontdekt, kan men via de Kracht van de Gedachte en van de Intentie het geluk in hoge mate bevorderen. Wat je denkt, ben je. Waar je op focust, word je.Ziedaar twee gevleugelde uitdrukkingen van het Nieuwe Bewustzijn. Alles wat we aan woorden uiten en gedachten denken, komt in het grote Energieveld om ons heen, maar weerkaatst naar onszelf, of liever, eerst naar onze cellen. Het is dus ook voor onszelf geen peanuts wat we denken en zeggen. Constant bitter zijn of klagen, kaatst terug naar onze cellen, die daar van in de war raken, nu niet omdat anderen ons kwetsen, maar door onze eigen woorden en gedachten, inclusief die van overbezorgd zijn. Dat lijkt een belangrijke indirecte ontdekking van de kwantumfysica.
Daarnaast hebben liefdevol zijn, go with the flow en optimisme indirect een positief effect op onze gezondheid en ons geluk. Ben je nogal angstig, dan is het van belang daarvoor niet te vluchten, maar naar die emotie te kijken en de oorsprong daarvan te bekijken. Ergens (te veel) tegen strijden is een negatieve energie en werkt averechts. Alles wat je bestrijdend aandacht geeft, groeit immers. Levenskunst is vooral het talent om niet (over)bezorgd te blijven en dingen te ondernemen, ook als je er eigenlijk bang voor bent. En om flexibel en humorvol om te gaan met wat het leven op je pad werpt. ‘Slimme mensen kiezen zelf voor de ervaringen die ze wensen mee te maken’, zei Aldous Huxley. Geld dat ook voor ons? We hebben een missie meegekregen en we zijn de magiër van ons leven en dus ook van ons eigen geluk.
Deze reflectie op geluk werd uitgesproken in het kader van de Steden GeluksRoute 2013 te Leiden op 8 september 2013.
Klik hier voor meer artikelen van Hans Feddema.
